 |
| Mapa Afryki w 1808 roku |
Zacznijmy od początku. W okresie od XV do XVII wieku Afryka północna znajdowała się pod panowaniem Turcji osmańskiej. Pozostała część kontynentu była podzielona na wiele państw – królestw i mnóstwo państewek wodzowskich. Największe z nich to: Maroko, Mali, Benin i Ghana, Kongo i Etiopia.
Mali zostało założone w XIII wieku i utrzymywało się z handlu, ponieważ kraj leżał na szlaku karawanowym biegnącym przez Saharę z północy do środka kontynentu. Timbuktu, stolica kraju, była centrum handlowym dla całego regionu. To tutaj sprzedawano złoto, sól, kość słoniową, ceramikę, sukna, konie i niewolników. Z kolei Ghana jest jednym z najstarszych państw Afryki, założona już ok. 700 roku. Etiopia powstała w XIII wieku, w miejsce średniowiecznego państwa Aksum.
W połowie XV wieku Portugalia zaczęła eksplorować zachodnie wybrzeże Afryki. Organizowano tam faktorie handlowe, głównie między Gibraltarem a Przylądkiem Dobrej Nadziei, potem poszerzano ten obszar aż po Mozambik. Faktorie były przystaniami dla statków w drodze z Europy do Indii i Azji Południowo – Wschodniej. Wykorzystywano je również jako bazy dla osadnictwa na pobliskich terenach, w ten sposób powstały kolonie portugalskie w Kongo, Angoli i Mozambiku. Niektóre kolonizowane tereny to były zorganizowane struktury państwowe. Królestwo Konga posiadające rozwinięte rolnictwo, rybołówstwo, rzemiosło i handel w ciągu kilku lat zaprzyjaźniło się z Portugalią do tego stopnia, że Kongijczycy przyjęli wiarę chrześcijańską. Jednak późniejsze spory i nieporozumienia doprowadziły do konfliktów i w konsekwencji wojny. Od 1518 roku Portugalczycy uprowadzali czarnych niewolników z Angoli i Konga, wysyłając ich do pracy na plantacjach w Brazylii, a także sprzedając Hiszpanom na Karaiby.
Niewolnictwo zaczęło kwitnąć w Afryce w XV wieku. Na początku zajmowali się tym Arabowie, sprzedający niewolników na rynkach śródziemnomorskich, głównie w Afryce północnej. Eskalacja tego zjawiska nastąpiła w XVI wieku, kiedy pojawiło się zapotrzebowanie na siłę roboczą na plantacjach i w kopalniach w Brazylii i Ameryce Północnej. Najpierw przodowali w tym procederze Portugalczycy i Hiszpanie, jednak od 1588 roku, czyli od momentu zwycięstwa Anglików nad Wielką Armadą hiszpańską, to Brytania przejęła ster w dziedzinie handlu niewolnikami.
W XVIII wieku terytoria północnej Afryki nadal znajdowały się pod panowaniem Turcji, wyjątkiem były Egipt, Cyrenajka, Trypolitania, Tunezja, które były lennikami Turków, posiadały własne rządy i były częściowo niezależne. Na północno – zachodnim krańcu Afryki znajdowało się największe państwo kontynentu, nadal niepodległy Sułtanat Maroka.
Państwa europejskie, zwłaszcza Portugalia, Holandia, Francja i Anglia zajmowali tylko portowe osady, stanowiące bazy handlowe, które samo stworzyli wzdłuż zachodnich i wschodnich wybrzeży kontynentu. Ich założeniem było zagwarantowanie funkcjonowania morskich szlaków handlowych z Europy do Indii, Azji Południowo – Wschodniej i Chin. Z tych portów odprawiano także statki z czarnymi niewolnikami do Ameryki.
Do końca XVIII wieku Europejczycy nie interesowali się środkową Afryką. Były to tereny niedostępne, brakowało zatok dla portów, wybrzeża były błotniste lub strome, ponadto istniały tam katarakty i wodospady na rzekach, dżungle, pustynie i gorący, trudny do zniesienia dla białego człowieka klimat. Wyjątkiem jest południe Afryki, gdzie Holendrzy skolonizowali Przylądek Dobrej Nadziei, tworząc tam holenderską Kolonię Przylądkową.
W środkowej Afryce handlem niewolnikami trudnili się kacykowie i władcy różnych przybrzeżnych plemion i państw. Urządzali najazdy w głąb lądu, biorąc jeńców wśród innych plemion i dostarczali białym handlarzom w zamian za tkaniny, broń palną i różnego rodzaju paciorki.
Portugalia była jednym z największych kolonizatorów Afryki. Początkowo posiadała takie kolonie jak: Angola, Mozambik, Gwinea Portugalska (Gwinea Bissau), Wyspy Zielonego Przylądka i Wyspy Świętego Tomasza i Książęca.
Z czasem wpływy Portugalii malały, rosła natomiast potęga Wielkiej Brytanii poprzez skolonizowanie takich terenów jak: Rodezja (Zimbabwe i Zambia), Brytyjska Afryka Wschodnia, Sudan, Egipt, Nigeria, Złote Wybrzeże (Ghana), Sierra Leone, Związek Południowej Afryki (obecnie RPA) i Beczuana (Botswana).
Również Francja posiadała kolonie: Algieria, Francuska Afryka Równikowa (Gabon, Republika Konga, Republika Środkowoafrykańska, Czad), Francuska Afryka Zachodnia (Senegal, Mauretania, Sudan, Gwinea, Wybrzeże Kości Słoniowej, Górna Wolta obecna Burkina Faso, Dahomej obecny Benin, Niger), Komory, Madagaskar, Maroko, Mauritius, Mali, Majotta, Reunion, Seszele, Somali Francuskie i Tunezja.
Kolonie niemieckie to: Kamerun, Togoland, Niemiecka Afryka Wschodnia (Tanzania, Rwanda, Burundi) i Niemiecka Afryka Południowo-Zachodnia (Namibia).
Hiszpania władała Ceutą, Melillą, Saharą Zachodnią, Wyspami Kanaryjskimi i Gwineą Równikową. Belgia posiadała Kongo Belgijskie, a Włochy Trypolitanię (obecnie Libię) i Włoską Afrykę Wschodnią (Etiopia, Erytrea i Somali Włoskie). Holendrzy mieli swoje posiadłości w Angolii, dzisiejszym RPA i na Mauritiusie.
– 1795 Mungo Park zbadał dolny bieg rzeki konkludując, że nie ma ona połączenia ani z Gambią, ani z Senegalem.
– 1797–1800 Friedrich Conrad Hornemann w swej tragicznie zakończonej wyprawie przedarł się z Egiptu nad jezioro Czad.
– 1822 pierwsza ekspedycja Hugh Clappertona dotarła do jeziora Czad, a następnie do rzeki Niger i daleko do jej górnego biegu.
– 1825 pierwsza ekspedycja Hugh Clappertona od ujścia rzeki w górę biegu. W ten sposób została poznana większość biegu rzeki.
– 1826 Alexander Gordon Laing dociera do Timbuktu od północy.
– 1828 René Caillé osiąga Timbuktu od zachodu.
– 1879 Marius Moustier odkrywa źródła rzeki w masywie Futa Dżalon.
 |
| David Livingstone |
 |
| Richard Francis Burton |
– 1827 Adalphe Liant dotarł w górę Nilu Białego do szerokości 13°30’N 132 km powyżej Chartumu.
– 1839-1841 – trzy egipskie ekspedycje pod wodzą Muhammada Alego. Ostatnia ekspedycja sięga Gondokoro.
– 1850 katolickie i protestanckie misje powstające w Sudanie przekazują do Europy informacje o wielkich jeziorach.
– 1858 John Hanning Speke i Richard Francis Burton odkrywają jezioro Tanganika i Jezioro Wiktorii ustalając zarazem, że Nil bierze swe źródła z tego drugiego.
– 1859 David Livingstone odkrywa jezioro Niasa.
– 1860-1863 Speke odnalazł także wpływ do Jeziora Wiktorii, który uznano za kontynuację i źródło Nilu.
– 1864 Samuel White Baker odkrywa Jezioro Alberta, przez które także przepływa Nil.
– 1864 Ignacy Żagiell dociera do Jeziora Wiktorii.
– 1865 G. Gordon odkrywa odcinek Nilu pomiędzy Jeziorem Wiktorii a Jeziorem Alberta.
– 1871-1872 Charles Challe-Long bada bieg Nilu pomiędzy jeziorami Alberta i Wiktorii okrywając Jezioro Kioga.
 |
| John Hanning Speke |
– 1874-1875 Henry Morton Stanley objeżdża Jezioro Wiktorii i odkrywa Jezioro Edwarda. Odkrywa także rzekę Kagera, którą nazywa Nilem Aleksandryjskim.
– 1876 Romolo Gessi Pasza opływa Jezioro Alberta i odnajduje wpływ Nilu. Odkrywa rzekę Semliki.
– 1876 G. Gordon bada odcinek rzeki pomiędzy Wodospadem Murchisona a Karuma.
– 1888 Henry Morton Stanley dociera do podnóża Gór Księżycowych. Odkrywa też górny bieg rzeki Semliki. Przeprowadza badania doliny Sobat.
– 1891-1898 Oscar Baumann, Richard Kandt, Lionel Decle i inni badają poszczególne dopływy Nilu.